डेहराडून; वृत्तसंस्था : भारताने नवीन भूकंप रचना संहितेअंतर्गत एक मूलभूतपणे अद्ययावत केलेला भूकंपीय क्षेत्र नकाशा प्रसिद्ध केला आहे. यामध्ये संपूर्ण हिमालयीन पर्वतरांगेला प्रथमच नव्याने समाविष्ट केलेल्या सर्वाधिक धोकादायक झोन-6 मध्ये ठेवण्यात आले आहे. या बदलामुळे देशाच्या भूकंपप्रवण क्षेत्रांबद्दलच्या माहितीत मोठा बदल झाला असून, आता भारताचा 61% भाग मध्यम ते उच्च धोकादायक क्षेत्रांमध्ये येतो, हे स्पष्ट झाले आहे.
पूर्वीचा झोन 4 आणि 5
वाडिया इन्स्टिट्यूट ऑफ हिमालयन जिओलॉजीचे संचालक आणि राष्ट्रीय भूकंप विज्ञान केंद्राचे माजी संचालक विनीत गहलोत म्हणाले की, या अद्ययावत नकाशाने हिमालयीन पट्ट्याला अत्यंत आवश्यक असलेली एकरूपता आणली आहे. यापूर्वी हा पट्टा समान भूगर्भीय धोका असूनही झोन-4 आणि झोन-5 मध्ये विभागलेला होता.
संपूर्ण प्रदेशाचे वर्गीकरण
मागील आवृत्त्यांमध्ये दीर्घकाळापासून न तुटलेल्या भूस्तरभंगांच्या धोक्याला कमी लेखले होते. विशेषतः, मध्य हिमालयीन पट्टा, जिथे गेल्या दोन शतकांपासून पृष्ठभागावर कोणताही मोठा भूकंप झालेला नाही. ‘पूर्वीच्या क्षेत्र वर्गीकरणात या अडकलेल्या भूभागांच्या वर्तनाचा पूर्णपणे विचार केला गेला नव्हता, जे सतत ताण साठवत आहेत. नवीन आराखड्यात संपूर्ण प्रदेशातील भूकंपीय वर्गीकरणासाठी अधिक शास्त्रीय आणि माहिती-आधारित द़ृष्टिकोन स्वीकारण्यात आला आहे.
जुन्या कल्पना कालबाह्य
ही सुधारणा भारताच्या भूकंपीय धोका मूल्यांकनातील अनेक दशकांतील सर्वात महत्त्वपूर्ण बदलांपैकी एक आहे. कारण, ती बाह्य हिमालयाचे असे क्षेत्र म्हणून पुनर्वर्गीकरण करते, जिथे भूकंपाचा धक्का दक्षिणेकडे हिमालयीन फ्रंटल थ्रस्टपर्यंत पसरण्याची शक्यता आहे. नियोजक आणि अभियंते स्थानिक धोक्याबद्दलच्या जुन्या कल्पनांवर अवलंबून राहणार नाहीत. भारतीय मानक ब्युरो ज्याने सुधारित भूकंप रचना संहितेचा भाग म्हणून हे अद्ययावत क्षेत्र वर्गीकरण प्रसिद्ध केले आहे, हा नकाशा आंतरराष्ट्रीय स्तरावर स्वीकारलेल्या संभाव्यता-आधारित भूकंपीय धोका मूल्यांकन पद्धतींचा वापर करून तयार करण्यात आला आहे.