नवी दिल्ली: बारावीचा निकाल लागल्यानंतर देशभरात प्रवेशाची लगबग सुरू झाली आहे. मात्र, याच काळात विद्यार्थ्यांच्या भविष्याशी खेळणाऱ्या बनावट विद्यापीठांचा धोकाही वाढला आहे. आकर्षक जाहिराती आणि नोकरीच्या खोट्या आश्वासनांना बळी पडून हजारो विद्यार्थ्यांचे वेळ, पैसा आणि भवितव्य धोक्यात येत आहे.
देशाच्या उच्च शिक्षण व्यवस्थेत मान्यता नसलेल्या पदव्या देऊन ही बनावट विद्यापीठे विद्यार्थ्यांची फसवणूक करत आहेत. त्यामुळे कोणत्याही संस्थेत प्रवेश घेण्यापूर्वी तिची सत्यता पडताळणे अत्यंत आवश्यक बनले आहे. या पार्श्वभूमीवर, विद्यापीठ अनुदान आयोगाने (UGC) एक महत्त्वाची सूचना जारी करत विद्यार्थ्यांना आणि पालकांना सावध केले आहे.
भारतातील उच्च शिक्षणाचे नियमन करणारी सर्वोच्च संस्था, विद्यापीठ अनुदान आयोग (UGC), आपल्या अधिकृत वेबसाइटवर (ugc.gov.in) नियमितपणे बनावट विद्यापीठांची यादी जाहीर करते. कोणत्याही महाविद्यालयात किंवा विद्यापीठात अर्ज करण्यापूर्वी विद्यार्थ्यांनी ही यादी तपासणे, हे सर्वात पहिले आणि महत्त्वाचे पाऊल आहे. एखादे विद्यापीठ कायदेशीररित्या तेव्हाच वैध ठरते, जेव्हा त्याला यूजीसीची मान्यता असते. काही प्रकरणांमध्ये, विशेषतः तांत्रिक अभ्यासक्रमांसाठी, अखिल भारतीय तंत्रशिक्षण परिषदेची (AICTE) मान्यता देखील आवश्यक असते. कायद्यानुसार, केवळ राज्य कायदा, केंद्रीय कायदा किंवा प्रांतिक कायद्यांतर्गत स्थापित झालेले किंवा यूजीसी कायदा, १९५६ अंतर्गत पदवी देण्याचा अधिकार असलेले विद्यापीठच कायदेशीररित्या अधिकृत मानले जाते.
बनावट संस्था ओळखण्यासाठी काही सामान्य धोक्याची चिन्हे आहेत, ज्याकडे विद्यार्थ्यांनी लक्ष देणे गरजेचे आहे:
कमी कालावधीचे अभ्यासक्रम: जर एखादे विद्यापीठ पारंपरिक तीन किंवा चार वर्षांची पदवी केवळ एका किंवा दोन वर्षांत पूर्ण करण्याचे आश्वासन देत असेल, तर ते एक धोक्याचे चिन्ह आहे.
अत्यल्प शुल्कात नोकरीची हमी: खूप कमी शिक्षण शुल्कात १००% नोकरीची हमी देणाऱ्या जाहिराती अनेकदा फसवेपणाचे लक्षण असतात.
अपुरी माहिती असलेली वेबसाइट: बनावट विद्यापीठांच्या वेबसाइटवर अनेकदा प्राध्यापक, अभ्यासक्रम किंवा कॅम्पसविषयी सविस्तर माहितीचा अभाव असतो. माहिती अस्पष्ट आणि अव्यावसायिक वाटते.
विद्यार्थ्यांशी संवाद साधा: संस्थेची विश्वासार्हता तपासण्यासाठी तिथे सध्या शिकणाऱ्या किंवा माजी विद्यार्थ्यांशी बोलणे हा एक उत्तम मार्ग आहे.
मार्च २०२५ मध्ये, यूजीसीने एक परिपत्रक जारी करून दिल्ली, आंध्र प्रदेश, कर्नाटक, केरळ, पुद्दुचेरी, उत्तर प्रदेश आणि पश्चिम बंगालसह अनेक राज्यांमधील बनावट विद्यापीठांची यादी प्रसिद्ध केली होती. जर एखाद्या विद्यार्थ्याला किंवा पालकाला एखादी संस्था अनधिकृत किंवा बनावट असल्याचा संशय आल्यास, ते यूजीसीकडे तक्रार नोंदवू शकतात. यासाठी ugcampc@gmail.com या ईमेल आयडीवर माहिती पाठवून तक्रार करता येते, जेणेकरून अशा संस्थांवर कठोर कारवाई केली जाईल. विद्यार्थ्यांचे भविष्य त्यांच्या एका योग्य निर्णयावर अवलंबून असते. प्रवेश घेण्यापूर्वी थोडा वेळ काढून केलेली खातरजमा भविष्यातील मोठ्या पश्चात्तापापासून वाचवू शकते. त्यामुळे, कोणत्याही संस्थेत प्रवेश निश्चित करण्यापूर्वी सखोल चौकशी करणे ही केवळ एक निवड नसून, एक गरज आहे. जागरूक रहा, सुरक्षित रहा