दीपेश सुराणा
पिंपरी : पिंपरी-चिंचवड शहराची लोकसंख्या 27 लाखांवर जाऊन पोहोचली आहे. शहराचे नागरीकरण झपाट्याने होत असताना शहरामध्ये गेल्या 11 महिन्यांत केवळ 964 बांधकामांना रेन वॉटर हार्वेस्टिंग करण्यात आले आहे. जलसंवर्धनासाठी पुढाकार घेणार्‍या नागरिकांचे प्रमाण अल्प आहे. याबाबत जनजागृती करण्यात आणि आवश्यक प्रोत्साहन देण्यात महापालिका प्रशासन कमी पडत असल्याचे चित्र सध्या पाहण्यास मिळत आहे.
शहरामध्ये विविध भागांमध्ये विशेषतः महापालिकेत नव्याने समाविष्ट झालेल्या गावांमध्ये विविध गृहप्रकल्पांची कामे वेगात सुरू आहेत. सिमेंटच्या बहुमजली टोलेजंग इमारती उभ्या राहत आहेत. मुख्य रस्ते व काही भागातील अंतर्गत रस्तादेखील सिमेंटमध्ये करण्यात येत आहे. त्यामुळे जमिनीत पाणी मुरण्याची जागाच राहत नाही. राज्य सरकारने रेन वॉटर हार्वेस्टिंगच्या अंमलबजावणीचे निर्देश दिलेले आहेत. मात्र, महानगरपालिका हे आदेश गांभीर्याने घेत नसल्याचे पाहण्यास मिळत आहे. शहरामध्ये 500 चौरस मीटरवरील भूखंडांवर करण्यात आलेल्या बांधकामांसाठी रेन वॉटर हार्वेस्टिंग प्रकल्प उभारणे बंधनकारक आहे. शहरामध्ये 1 एप्रिल 2022 ते 22 फेबु्रवारी 2023 या काळात 964 बांधकामांमध्ये रेन वॉटर हार्वेस्टिंग करण्यात आले आहे.
नागरिकांची उदासीनता
रेन वॉटर हार्वेस्टिंगकडे महापालिका प्रशासनाने आणि नागरिकांनीही दुर्लक्ष केल्यास शहराच्या भूजल पातळीत प्रचंड घट होऊ शकते. पाणी टंचाईमुळे शहरात सध्या दिवसाआड पाणी दिले जात आहे. यातून नागरिक व प्रशासनाने धडा घेण्याची गरज होती. मात्र नागरिकांमध्ये 'रेन वॉटर हार्वेस्टिंग'ची संकल्पना राबविण्याबाबत उदासिनता दिसून येत आहे. विशेष म्हणजे यासाठी महानगरपालिकेकडून प्रभावी जनजागृती केली जात नाही. त्यामुळे आजही उन्हाळ्यात शहरातील विविध सोसायट्यांतील बोअरवेल कोरड्या पडतात. नागरिकांना पाण्यासाठी टँकर मागवावे लागतात.
अधिसूचनेकडेही दुर्लक्ष
आधीच्या काळात छोटे-छोटे तलाव निर्माण करून त्यात पावसाचे पाणी साठविले जायचे. साठलेले पाणी जमिनीत झिरपल्याने भूजल पातळी वाढायची. आता सगळीकडे सिमेंटीकरण वाढल्यामुळे पावसाचे पाणी जमिनीत झिरपण्याचे प्रमाण कमी झाले आहे. त्यामुळे रेन वॉटर हार्वेस्टिंग महत्त्वाचे आहे. राज्य सरकारने 6 जून 2007 मध्ये रेन वॉटर हार्वेस्टिंग करण्याबाबत अधिसूचना काढली. 2007 च्या अधिसूचनेची परिणामकारक अंमलबजावणी होत नसल्याने पुन्हा 15 जून 2016 रोजी अधिसूचना काढण्यात आली. तसेच, महापालिकांना काटेकोरपणे अंमलबजावणी करण्याचे निर्देश दिले. मात्र, त्यानंतरही याकडे पुरेसे लक्ष दिले जात नसल्याचे चित्र पाहण्यास मिळत आहे.
रेन वॉटर हार्वेस्टिंग म्हणजे काय ?
पाऊस पडत असताना ते पाणी वाहून जाऊ न देता, ते जमिनीमध्ये जिरेल अशी व्यवस्था करणे, रेन वॉटर हार्वेस्टिंगमध्ये अभिप्रेत आहे. रेन वॉटर हार्वेस्टिंगमध्ये पावसाचे पाणी घराच्या छतावरील टाकीमध्ये किंवा घराच्या जवळ जमिनीमध्ये असलेल्या टाकीमध्ये साठविले जाते. तसेच, हे पाणी शुद्ध करून पाईप्सद्वारे पुन्हा जमिनीमध्ये जिरविले जाते.
पुर्वी बांधकामांना रेन वॉटर हार्वेस्टिंग बंधनकारक नव्हते. आता 500 चौरस मीटरवरील भूखंडावर केलेल्या बांधकामांसाठी रेन वॉटर हार्वेस्टिंग प्रकल्प उभारणे बंधनकारक आहे. त्यामुळे त्यानुसार प्रकल्प उभारला आहे की नाही, याची आम्ही पाहणी करत असतो. पाण्याची टंचाई वाढत असताना बर्याचशा सोसायट्यांमध्ये बोअरवेलचे पाणी कमी होत चालले आहे. त्यामुळे रेन वॉटर हार्वेस्टिंगविषयी लोकांमध्ये जागरुकता निर्माण करण्यासाठी आम्ही प्रयत्न करत आहोत.
– राजेंद्र राणे, कार्यकारी अभियंता,
बांधकाम परवानगी विभाग, महापालिका.बांधकामांना पुर्णत्व दाखला देताना इमारतींमध्ये रेन वॉटर हार्वेस्टिंग प्रकल्प उभारला आहे का, याची तपासणी महापालिका बांधकाम परवानगी विभागाने करणे गरजेचे आहे. विकसक असे प्रकल्प उभारण्याकडे दुर्लक्ष करतात. त्याचे ऑडिट व्हायला हवे. सोसायट्यांनी स्वतः पुढे येऊन रेन वॉटर हार्वेस्टिंग करायला हवे. फेडरेशन देखील त्यासाठी पुढाकार घेण्यास तयार आहे.
– संजीवन सांगळे, अध्यक्ष,
चिखली-मोशी-पिंपरी चिंचवड शहर हाऊसिंग सोसायटी फेडरेशन.