अलीकडे वंध्यत्व ही अनेक जोडप्यांना वारंवार भेडसावणार्‍या आरोग्य समस्यांपैकी एक ठरली आहे. कमीत कमी शारीरिक हालचाल, व्यसने, तणावाची पातळी आणि वेगवेगळ्या खाण्याच्या सवयी आणि झोपण्याच्या अनियमित पद्धतींसह बैठी जीवनशैली ही वंध्यत्वास कारणीभूत ठरणारी काही कारणे आहेत. बर्‍याच अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की, पालकत्व हा बहुतेक जोडप्यांसाठी जीवनाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे आणि वंध्यत्व ही त्यांच्यातील सर्वात सामान्य आरोग्य समस्या बनत चालली आहे. वंधत्व ही समस्या मनोवैज्ञानिक विकारासही कारणीभूत ठरते.
वंध्यत्व म्हणजे संरक्षणाशिवाय नियमित लैंगिक संभोगाच्या 1 वर्षानंतर क्लिनिकल गर्भधारणा पूर्ण करण्यात अयशस्वी होणे, अशी व्याख्या केली गेली आहे. स्त्रीबीजांचे अयशस्वी होणे, मासिक पाळीच्या समस्या, प्रजनन प्रणाली संरचनात्मक समस्या, संक्रमण, अंडी परिपक्वता दोष, रोपण अपयश, एंडोमेट्रिओसिस, पॉलिसिस्टीक अंडाशय सिंड्रोम, स्वयंप्रतिकार विकार आणि गर्भाशयाच्या फायब्रॉईड्स हे घटक वंधत्वास कारणीभूत ठरतात.
स्त्रीबीजांचे अयशस्वी होणे हे स्त्री वंध्यत्वाचे प्रमुख कारण आहे. जोडप्यांच्या चाचण्यांमध्ये वीर्य विश्लेषण, ओव्हुलेशन मूल्यांकन, हिस्टेरोसॅल्पिंगोग्राम आणि डिम्बग्रंथी चाचणी यांचा समावेश होतो. सर्व चाचण्यांचे निकाल सामान्य असल्यास, जोडप्याला अस्पष्ट वंध्यत्व असल्याचे निदान होते.
महिलांचे धूम्रपान, उच्च किंवा कमी बॉडी मास इंडेक्स (इचख), आणि जास्त प्रमाणात कॅफीन किंवा अल्कोहोलचे सेवन त्यांच्या प्रजनन क्षमतेवर परिणाम करू शकते आणि डॉक्टर त्यांच्या रुग्णांना बीएमआय अनुकूल करण्याचा सल्ला देतात आणि कॅफीन आणि अल्कोहोलच्या सेवनावर कठोर निर्बंध घालतात. या प्रकरणांमध्ये रुग्णांसाठी चांगले उपचार, स्त्रीचे वय आणि वंध्यत्वाचा कालावधी यावर अवलंबून असतो.
प्राथमिक काळजी घेणार्‍या डॉक्टरांनी प्रगत वयाच्या स्त्रियांना प्रजनन आरोग्य प्रोत्साहन दिले पाहिजे, स्त्रियांना त्यांच्या प्रजनन क्षमतेबद्दल शिक्षित केले पाहिजे. वय, विवाहाचा कालावधी, जीवनशैली आणि जननक्षमतेवरील पर्यावरणीय घटक आणि सहायक पुनरुत्पादन उपचार (एआरटी)ची उपलब्धता लक्षात घेऊन जोडप्याच्या प्रजननक्षमतेमध्ये या घटकांचे योगदान हे प्रजनन उपचारांचे परिणाम सुधारू शकतात.
स्त्रिया त्यांच्या नोकरी, करिअरला आणि वैयक्तिक आयुष्याला प्राधान्य देत असल्याने जोडप्यांना मुल होण्याकरिता प्रगत उपचार पर्यायांचा शोध घ्यावा लागतो. वाढत्या वयानुसार महिलांमध्ये अंड्यांची संख्या कमी होते. जसजसे महिलांचे वय वाढत जाते तसतशी तिची प्रजननक्षमता अत्यंत कमी होत जाते.
स्त्रीबीजांचे अयशस्वी होणे, मासिक पाळीच्या समस्या, प्रजनन प्रणाली संरचनात्मक समस्या, संक्रमण, अंडी परिपक्वता दोष, रोपण अपयश, एंडोमेट्रिओसिस, पॉलिसिस्टीक अंडाशय सिंड्रोम, स्वयंप्रतिकार विकार आणि गर्भाशयाच्या फायब्रॉईड्स हे घटक वंधत्वास कारणीभूत ठरतात.
डॉ. भारती ढोरेपाटील