थायरॉइड ही एक एंडोक्राइन ग्रंथी (Hormone-secreting gland) आहे, जी आपल्या गळ्याच्या पुढील बाजूस, श्वासनलिकेच्या (windpipe) दोन्ही बाजूंना फुलपाखराच्या आकारात असते. ती शरीरातले T3 (Triiodothyronine) आणि T4 (Thyroxine) हे हार्मोन्स तयार करते, जे आपल्या मेटाबॉलिझम (चयापचय क्रिया), ऊर्जास्तर, हृदयगती, शरीराचे तापमान, आणि पचनक्रिया यांचं नियंत्रण करतात.
थायरॉइड ग्रंथीच्या कार्यात अडथळा आल्यास खालीलप्रमाणे विविध प्रकारच्या थायरॉइड विकारांची शक्यता असते
हायपोथायरॉइडिझम म्हणजे थायरॉइड ग्रंथी आपल्या शरीराला आवश्यक तेवढं थायरॉइड हार्मोन (T3 आणि T4) तयार करू शकत नाही, ही एक सामान्य पण गंभीर अशी स्थिती आहे. थायरॉइड हार्मोन्स हे शरीरातील चयापचय क्रिया (Metabolism) नियंत्रित करतात. त्यामुळे जेव्हा हार्मोन्सची निर्मिती कमी होते, तेव्हा संपूर्ण शरीराची गती मंदावते.
Hashimoto’s thyroiditis (हाशिमोटोस थायरॉइडायटिस) – ऑटोइम्यून विकार, शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती स्वतःच्या थायरॉइडवर हल्ला करते.
आयोडीनची कमतरता – थायरॉइड हार्मोन तयार करण्यासाठी आयोडीन आवश्यक असतो.
थायरॉइड शस्त्रक्रिया – ग्रंथी काढल्यावर हार्मोन निर्मिती थांबते.
रेडिएशन थेरपी – गळा/मानेवर दिलेले किरणोत्सर्ग उपचार थायरॉइड ग्रंथीवर परिणाम करू शकतात.
औषधांमुळे – काही औषधे (जसे लिथियम) थायरॉइडवर दुष्परिणाम करतात.
Congenital hypothyroidism काही बाळांना जन्मतःच थायरॉइड अपुरा असतो.
थकवा
वजन वाढणे
कोरडी त्वचा
डिप्रेशन
थंडी न सहन होणे
अनियमित पाळी
केस गळणे
हायपरथायरॉइडिझम ही अशी स्थिती आहे, ज्यामध्ये थायरॉइड ग्रंथी गरजेपेक्षा जास्त प्रमाणात थायरॉइड हार्मोन्स (T3 आणि T4) तयार करते. या हार्मोन्समुळे शरीरातील चयापचय क्रिया (Metabolism) अतिवेगाने चालू होते, त्यामुळे शरीरातील अनेक प्रक्रिया अनियंत्रित वेगाने होतात.
Graves' Disease (ग्रेव्ह्स रोग)
– एक ऑटोइम्यून डिसऑर्डर, ज्यात शरीर थायरॉइड ग्रंथीला जास्त हार्मोन्स तयार करण्यासाठी उत्तेजित करते.
थायरॉइडमधील गाठी (Nodules)
– काही गाठी हार्मोन्सची अतिरिक्त निर्मिती करतात.
थायरॉइडायटिस (Thyroiditis)
– थायरॉइड ग्रंथीची सूज, ज्यामुळे हार्मोन लीक होतो.
अति प्रमाणात आयोडीनचे सेवन
– काही औषधांमुळे किंवा डाएटमुळे.
औषधजन्य कारणे
– थायरॉइड औषधांचा अति वापर.
वजन कमी होणे (भूक वाढलेली असतानाही)
हृदयाचे ठोके जलद आणि अनियमित होणे (धडधड वाढणे)
अत्यधिक घाम येणे, थंडी सहन होणे
नर्व्हसपणा, चिडचिडेपणा
झोप न लागणे (अनिद्रा)
हात थरथरणे
डोळे फुगणे (ग्रेव्ह्स रोगात विशेषतः)
पाळी अनियमित होणे
Goiter (गॉईटर – गळ्यात सूज येणे) म्हणजे थायरॉइड ग्रंथीची सूज किंवा वाढ होणे होय. ही सूज तुमच्या गळ्याच्या पुढच्या भागात, विशेषतः घशाच्या खाली, उपस्थ (Adam’s Apple) जवळ दिसते. गोइटर हा एक रोग नसून लक्षण आहे, जो अनेक वेगवेगळ्या थायरॉइड संबंधित स्थितींमध्ये दिसू शकतो
आयोडीनची कमतरता (Iodine Deficiency)
– आयोडीन थायरॉइड हार्मोन तयार करण्यासाठी आवश्यक असतो. आयोडीनच्या अभावामुळे ग्रंथी मोठी होते.
Hashimoto's Thyroiditis
– ऑटोइम्यून विकार ज्यामुळे थायरॉइड हळूहळू निकामी होतो आणि ग्रंथी फुगते.
Graves' Disease
– अति प्रमाणात हार्मोन्स तयार होतात व थायरॉइड ग्रंथी वाढते.
Thyroid nodules (गाठी)
– एक किंवा अनेक गाठी ग्रंथीमध्ये तयार होतात.
थायरॉइड कॅन्सर (कधीकधी)
– दुर्मिळ कारण पण गंभीर स्वरूप.
गर्भधारणा आणि हार्मोनल बदल
– काही स्त्रियांमध्ये प्रेग्नंसी दरम्यान ग्रंथी मोठी होऊ शकते.
गळ्यात फुगवटासारखी दिसणारी सूज
गिळताना अडचण जाणवणे
बोलताना अडथळा
श्वास घेण्यात त्रास
कधी कधी खोकला किंवा घशात कणकण
काही वेळा कोणतीही लक्षणं नसतात, फक्त सूज असते