चुकीच्या खाण्याच्या सवयी, अनियमित दैनंदिन दिनचर्या आणि घातक सवयी यकृतावर परिणाम करू शकतात. यामुळे त्याची कार्यक्षमता हळूहळू कमकुवत होते. यकृताच्या कोणत्याही विकाराची सुरुवातीची लक्षणे ओळखणे गरजेचे ठरते.
यकृत हा आपल्या शरीरातील एक अतिशय महत्त्वाचा अवयव असून, तो अनेक महत्त्वाची कार्ये करतो. शरीरातील हानिकारक विष काढून टाकण्याबरोबरच पोषक तत्त्वांचे शोषण, पचन प्रक्रिया आणि ऊर्जा संतुलन राखण्यास यकृत मदत करते. यकृताला शरीराचा कारखाना म्हटले जाते, कारण ते 500 पेक्षा जास्त कार्ये करते. यामध्ये ग्लुकोज संतुलित करणे, पित्त निर्माण करणे आणि कोलेस्टेरॉलची पातळी नियंत्रित करणे आदी कार्ये समाविष्ट आहेत. तथापि, चुकीच्या खाण्याच्या सवयी, अनियमित दैनंदिन दिनचर्या आणि घातक सवयी यकृतावर परिणाम करू शकतात. यामुळे त्याची कार्यक्षमता हळूहळू कमकुवत होते. यकृताच्या कोणत्याही विकाराची सुरुवातीची लक्षणे ओळखणे गरजेचे ठरते.
सततचा थकवा, त्वचेवरचा पिवळसरपणा, पोटदुखी किंवा सूज यासारख्या समस्या दिसू लागल्यास, ते यकृत खराब होण्याचे संकेत समजावेत. तज्ज्ञांच्या मते, त्वचा किंवा डोळ्यांमध्ये पिवळसरपणा दिसला तर ते यकृत विकाराचे लक्षण असू शकते. तथापि, हा बदल गडद त्वचेवर स्पष्टपणे दिसत नाही. यकृताच्या समस्यांच्या सुरुवातीच्या लक्षणांमध्ये पोटदुखीचा समावेश असू शकतो. यकृत खराब झाल्यामुळे शरीराच्या विविध भागांमध्ये सूज येऊ शकते. विशेषत:, पाय आणि घोट्याला सूज येण्याबरोबरच वेदना आणि अस्वस्थता जाणवते. यकृतातील बिघाडामुळे लघवीचा रंग गडद होऊ शकतो. हा बदल बराच काळ टिकून राहिल्यास त्याचा गांभीर्याने विचार करणे गरजेचे आहे. याव्यतिरिक्त, शौचाचा रंगदेखील बदलू शकतो. यकृत योग्यरीत्या कार्य करत नसल्यास अशक्तपणा जाणवू शकतो. ही समस्या कायम राहिल्यास त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.
यकृताचे आजार हे जागतिक आरोग्यासमोरील एक गंभीर आव्हान आहे. नुकत्याच झालेल्या काही अभ्यासांनुसार, भारतातही यकृताच्या आजारांचे प्रमाण वाढत आहे. यकृताच्या विविध आजारांमध्ये हिपॅटायटीस बी, नॉन-अल्कोहोलिक फॅटी लिव्हर डिसीज आणि अल्कोहोलिक लिव्हर डिसीज हे प्रमुख आहेत.
हिपॅटायटीस बी : हिपॅटायटीस बी हा भारतातील एक महत्त्वाचा सार्वजनिक आरोग्य समस्या आहे. या आजाराबाबत जनजागृती कमी असल्यामुळे, अनेक रुग्ण उशिरा, म्हणजेच आजाराच्या प्रगत अवस्थेत, निदानासाठी येतात. हिपॅटायटीस बी संसर्गामुळे यकृताचा कर्करोग (हेपॅटोसेल्युलर कार्सिनोमा) होण्याचा धोका वाढतो.
नॉन-अल्कोहोलिक फॅटी लिव्हर डिसीज (एनएएफएलडी) : अमेरिकन लिव्हर फाऊंडेशनच्या मते, अमेरिकेत सुमारे 10 कोटी लोकांना या आजाराने ग्रासलेले असून, त्यात लहान मुलांचाही समावेश आहे. भारतातही लठ्ठपणा आणि मधुमेहाच्या वाढत्या प्रमाणामुळे या आजाराचे प्रमाण वाढत आहे.
अल्कोहोलिक लिव्हर डिसीज : अल्कोहोलचे दीर्घकालीन आणि अत्यधिक सेवन यकृताच्या आजारांचे प्रमुख कारण आहे. अल्कोहोलिक लिव्हर डिसीजमध्ये यकृताची जळजळ, फॅटी लिव्हर, आणि सिरोसिस यांचा समावेश होतो. अल्कोहोलचे सेवन कमी केल्यास किंवा थांबवल्यास या आजारांची वाढ थांबविता येते.
अतिरिक्त वजनामुळे एनएएफएलडीचा धोका वाढतो.
रक्तातील उच्च साखर पातळीमुळे यकृताचे नुकसान होऊ शकते.
अत्यधिक अल्कोहोलचे सेवन यकृताच्या आजारांना कारणीभूत ठरते.
हिपॅटायटीस बी आणि सी संसर्गामुळे यकृताचे गंभीर नुकसान होऊ शकते.
यकृत निरोगी ठेवण्यासाठी प्रक्रिया केलेले आणि तळलेले पदार्थ, ट्रान्स फॅट, लाल मांस, अल्कोहोल आणि सिगारेटपासून दूर राहा. त्याऐवजी संपूर्ण धान्य, हिरव्या पालेभाज्या, ताजी फळे, सुका मेवा आणि बियांचा आहारात समावेश करा.
दररोज किमान 30 मिनिटे व्यायाम करा.
अल्कोहोलचे सेवन मर्यादित करा
लसीकरण : हिपॅटायटीस बी लस घ्या.
यकृताच्या कार्याची नियमित तपासणी करा.
लक्षात घ्या, जीवनशैलीतील बदल आणि नियमित वैद्यकीय तपासणी व उपचारांद्वारे यकृताच्या आजारांचे प्रमाण कमी करता येते.