गर्भधारणा (Pregnancy) आणि बाळांतपण (Delivery) या दरम्यान महिलांच्या शरीरात अनेक मोठे शारीरिक आणि हार्मोनल बदल होतात. या बदलांमुळे अनेक महिलांना प्रसूतीनंतर (Postpartum) हाडे आणि सांध्यांमध्ये दुखण्याची तक्रार जाणवते. हा त्रास सामान्य थकवा, पोषणाची कमतरता किंवा एखाद्या गंभीर समस्येचे संकेत देखील असू शकतो.
डिलिव्हरीनंतर शरीरात हार्मोनल बदल, रक्त कमी होणे, तसेच कॅल्शियम आणि आयर्नची कमतरता सामान्य असते. त्यामुळे जर सांधेदुखी (Joint Pain) दीर्घकाळ राहिली किंवा सूज (Swelling) सोबत दिसली, तर याकडे दुर्लक्ष करणे योग्य नाही.
प्रसूतीनंतर सांधेदुखी होण्याची कारणे:
गर्भधारणा आणि प्रसूतीच्या काळात महिलांच्या शरीरात अनेक मोठे बदल होतात.
1. इस्ट्रोजेन हार्मोनची कमतरता: हा हार्मोन हाडे मजबूत ठेवण्यासाठी महत्त्वाचा असतो. डिलिव्हरीनंतर या हार्मोनची पातळी कमी होते, ज्यामुळे हाडांची घनता (Bone Density) घटू शकते.
2. कॅल्शियमची कमतरता: स्तनपान (Breastfeeding) देत असताना शरीरातून मोठ्या प्रमाणात कॅल्शियम बाहेर पडते. आहारात याची भरपाई न झाल्यास हाडे कमकुवत होऊ लागतात.
3. सांध्यांवर दाब: गर्भधारणेदरम्यान वाढलेल्या वजनामुळे सांध्यांवर अतिरिक्त ताण येतो, ज्यामुळे पुढे चालून वेदना आणि सूज येऊ शकते.
4. थकवा आणि कमी विश्रांती: सततचा थकवा, झोपेची कमतरता (Lack of Sleep) आणि कमी शारीरिक हालचाल यामुळे शरीराच्या रिकव्हरीवर परिणाम होतो.
पोषणाची कमतरता की संधिवात (Arthritis)?
प्रसूतीनंतर होणाऱ्या हाडे आणि सांधेदुखीमागे मुख्यत्वे दोन कारणे असू शकतात: पोषणाची कमतरता किंवा संधिवाताची (आर्थराइटिस) सुरुवात.
१. पोषणाची कमतरता: जर महिलांच्या आहारात कॅल्शियम, व्हिटॅमिन डी, आयर्न (लोह) आणि प्रोटीनची कमतरता असेल, तर स्नायू (Muscles) आणि हाडे दोन्ही कमकुवत होतात. यामुळे साध्या हालचालींमध्येही वेदना किंवा थकवा जाणवतो. अशा प्रकारची वेदना सामान्यत: पोषणाच्या कमतरतेशी जोडलेली असते आणि योग्य आहार सुरू केल्यावर हळूहळू बरी होते.
२. पोस्टपार्टम संधिवाताची (Postpartum Arthritis) सुरुवात: जर वेदना सातत्याने वाढत असेल, सांध्यांमध्ये सूज किंवा आखडलेपणा (Stiffness) जाणवत असेल आणि सकाळी उठल्यावर शरीर जकडल्यासारखे वाटत असेल, तर हे पोस्टपार्टम संधिवाताचे संकेत असू शकतात. ही स्थिती शरीरातील सूज (Inflammation) आणि रोगप्रतिकारशक्तीतील (Immune System) बदलांमुळे उद्भवते.
काय काळजी घ्यावी?
जर तुम्हाला सांधेदुखीचा त्रास होत असेल, तर नियमित तपासणी करणे आवश्यक आहे. डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार ब्लड टेस्ट किंवा एक्स-रे करून वेळेत निदान आणि उपचार सुरू करणे महत्त्वाचे आहे.
या गोष्टींकडे लक्ष द्या:
पुरेशी सूर्यप्रकाशाची मात्रा: रोज थोडावेळ उन्हात बसा, जेणेकरून शरीराला पुरेसे व्हिटॅमिन डी मिळेल.
आहार: आहारात दूध, दही, पनीर, हिरव्या भाज्या आणि सुका मेवा (Dry Fruits) यांचा समावेश करा.
हलका व्यायाम: सांध्यांमध्ये आखडलेपणा येऊ नये म्हणून हलका व्यायाम किंवा योग करा.
वेळेत तपासणी: जर वेदना किंवा सूज दीर्घकाळ राहिली, तर डॉक्टरांचा सल्ला घेणे अनिवार्य आहे.
पुरेशी विश्रांती: शरीराला पूर्णपणे रिकव्हर होण्यासाठी पुरेशी झोप आणि आराम द्या.
प्रसूतीनंतरच्या या वेदनांकडे दुर्लक्ष न करता, त्वरित योग्य निदान करून घेणे आई आणि बाळा दोघांच्याही आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.