आजकाल अनेक कंपन्यांमध्ये २४ तास काम करण्याची संस्कृती वाढत आहे, ज्यामुळे कर्मचाऱ्यांच्या कामाच्या वेळा शिफ्टनुसार बदलल्या आहेत. मात्र, एका धक्कादायक रिसर्चमधून समोर आले आहे की, रात्रीच्या पाळीत (Night Shift) काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांना किडनी स्टोन (Kidney Stone) होण्याचा धोका सामान्यपणे दिवसा काम करणाऱ्या लोकांपेक्षा १५% जास्त असतो. विशेषतः तरुण कर्मचारी आणि शारीरिक श्रमाचे काम नसलेले (Desk Job) कर्मचारी यामध्ये सर्वाधिक प्रभावित होत आहेत.
मायो क्लिनिक प्रोसीडिंग्स (Mayo Clinic Proceedings) मध्ये प्रकाशित झालेल्या एका ताज्या स्टडीमध्ये हा खुलासा करण्यात आला आहे. या अभ्यासातून नाईट शिफ्ट आणि किडनी स्टोनच्या वाढत्या धोक्यामध्ये थेट संबंध असल्याचे दिसून आले आहे.
या रिसर्चमध्ये जवळपास २.२ लाख लोकांचे सुमारे १४ वर्षांपर्यंत निरीक्षण करण्यात आले. संशोधनकर्त्यांनी हे लोक किती वेळा आणि किती वर्षांपर्यंत रात्रीच्या शिफ्टमध्ये काम करतात, याचा मागोवा घेतला. त्यानंतर त्यांच्या किडनी स्टोन होण्याची शक्यता तपासली गेली.
निष्कर्ष: या अभ्यासात असे आढळले की, जे लोक नियमितपणे रात्रीच्या शिफ्टमध्ये काम करतात, त्यांच्यामध्ये दिवसा काम करणाऱ्यांच्या तुलनेत किडनी स्टोन (मूत्रपिंड खडा) तयार होण्याचा धोका १५% अधिक असतो.
स्टडीनुसार, हा धोका केवळ जास्त वय असलेल्यांमध्येच नाही, तर युवा कर्मचाऱ्यांमध्ये जास्त प्रमाणात आढळला आहे. तसेच, ऑफिस किंवा डेस्क जॉब करणारे कर्मचारी, ज्यांच्या नोकरीत शारीरिक मेहनत नसते, त्यांना किडनी स्टोनची शक्यता सर्वात जास्त असल्याचे दिसून आले.
रात्रीच्या शिफ्टमुळे किडनी स्टोनचा धोका वाढण्यामागे शरीराची नैसर्गिक बॉडी क्लॉक (Natural Body Clock) म्हणजेच सर्केडियन रिदम (Circadian Rhythm) बिघडणे हे प्रमुख कारण आहे.
आपले शरीर नैसर्गिकरित्या २४ तासांच्या क्लॉकवर काम करते, जी झोप, पचनक्रिया, हार्मोन आणि चयापचय (Metabolism) नियंत्रित करते. जेव्हा आपण या नियमाच्या विरुद्ध, म्हणजे रात्री जागून आणि दिवसा झोपून काम करतो, तेव्हा:
सिस्टम डिस्टर्ब: शरीराची संपूर्ण प्रणाली विस्कळीत होते.
पचन आणि हार्मोन: पचनक्रिया बिघडते आणि हार्मोनचे असंतुलन (Hormone Imbalance) होते.
द्रव संतुलन (Fluid Balance): शरीरातील द्रवाचे संतुलन (Fluid Balance) बिघडते.
या सर्व बदलांमुळे किडनी स्टोनची समस्या वाढते. रात्री जागल्याने केवळ झोप आणि मूडवरच नाही, तर किडनीसह अनेक गंभीर आजारांचा धोका वाढतो. वैद्यकीय, वाहतूक आणि सुरक्षा अशा क्षेत्रातील कर्मचाऱ्यांसाठी नाईट शिफ्ट अपरिहार्य असली तरी, त्यांनी आपल्या आरोग्याची काळजी घेणे अधिक महत्त्वाचे ठरले आहे.