कान हा आपल्या शरीराचा किती महत्त्वाचा भाग आहे, हे वेगळं सांगायला नको. पण या कानाला सुरक्षित ठेवण्याऐवजी आपण अनेकदा मोठी चूक करतो. ती म्हणजे इअरबड्स (Earbuds) किंवा कॉटन स्वॅब वापरून कान साफ करण्याचा प्रयत्न करणे! जर तुम्हीही हे करत असाल, तर आता थांबण्याची वेळ आली आहे, कारण तज्ज्ञांनी या सवयीबद्दल गंभीर इशारा दिला आहे. तज्ज्ञांच्या मते, कान हा एक स्वयंचलित साफसफाई (Self-Cleaning) करणारा अवयव आहे. त्याला बाहेरून कोणत्याही 'हाय-टेक' वस्तूंची किंवा चमच्यांची गरज नसते.
हे समजून घेणे खूप सोपे आहे. आपल्या कानात जो 'मळ' (Earwax) तयार होतो, तो खरंतर सुरक्षेसाठी असतो. तो धूळ आणि जंतूंना आत जाण्यापासून थांबवतो.
जबड्याची जादू: जेव्हा आपण चघळतो, बोलतो किंवा जांभई देतो, तेव्हा आपल्या जबड्याची हालचाल होते.
या हालचालीमुळे हा मळ आपोआप बाहेरच्या बाजूला (Ear Canal Opening) ढकलला जातो.
म्हणजेच, तुम्हाला कोणतीही वस्तू कानात टाकण्याची गरजच नाही! मळ आपोआप बाहेर येतो किंवा वाळून पडतो.
कॉटन स्वॅब वापरणे म्हणजे तुम्ही कानाच्या या नैसर्गिक प्रक्रियेत थेट अडथळा आणत आहात. वॉशिंग्टन पोस्टच्या एका रिपोर्टनुसार, न्यूरोटोलॉजिस्ट आणि प्राध्यापिका अना एच. किम यांनी याबद्दल गंभीर धोके सांगितले आहेत:
मळ जातो आत! (Impaction): तुम्ही जेव्हा इअरबड कानात घालता, तेव्हा त्यावर थोडा मळ लागलेला दिसतो, पण त्यातील जास्त भाग हा उलट्या दिशेने, म्हणजे कानात खोलवर ढकलला जातो. पेनसिल्व्हेनिया युनिव्हर्सिटीच्या सहाय्यक प्राध्यापिका टिफनी चाओ या म्हणतात की, "अर्धे मेण बाहेर येते आणि उर्वरित अर्धे अधिक खोलवर ढकलले जाते."
ऐकू कमी येणे: हा ढकललेला मळ आत जाऊन जाड थर (Wax Buildup) तयार करतो. यामुळे तुम्हाला ऐकू कमी येणे (Reduced Hearing) किंवा कान भरल्यासारखे वाटणे अशा समस्या येतात.
दुखापत आणि अपघात: कॉटन स्वॅबमुळे कानाच्या नाजूक पडद्याला (Ear Drum) किंवा कान नलिकेला गंभीर इजा होऊ शकते. डॉक्टर किम यांनी स्वतः काही रुग्णांच्या कानात कॉटन स्वॅबचे छोटेसे डोके अडकलेले पाहिले आहे.
एका अभ्यासात हे सिद्ध झाले आहे की, प्रौढांच्या कानात अडकलेल्या परदेशी वस्तूंमध्ये (Foreign Objects) इअरबड्स हे सर्वात सामान्य होते.
मळ (Earwax) तुमच्या कानासाठी आवश्यक आहे, हे लक्षात ठेवा. तो आवश्यकतेपेक्षा जास्त नसेल, तर त्याला काढण्याची गरजच नाही.
तरीही जर तुम्हाला खालीलपैकी कोणताही त्रास होत असेल, तर ही पद्धत वापरा:
ऐकण्यास त्रास: मळामुळे आवाज अस्पष्ट ऐकू येत असेल.
कान दुखणे/भरल्यासारखे वाटणे.
ENT तज्ज्ञांना भेटा: कोणत्याही परिस्थितीत घरी प्रयोग न करता, ईएनटी (ENT - कान, नाक, घसा) तज्ज्ञांना भेटा.
तपासणी करा: डॉक्टर तुमच्या कानाची तपासणी करतील आणि तुमच्या अडचणीचे मूळ कारण (मळ आहे की दुसरी समस्या) शोधतील.
सुरक्षित स्वच्छता: ईएनटी तज्ज्ञच तुमच्यासाठी सुरक्षित आणि योग्य पद्धत वापरून कान साफ करतील. यासाठी ते विशेष थेंब (Drops) किंवा व्यावसायिक लॅव्हेज किट (Proffesional Syringe) वापरू शकतात.
स्वतःच्या मनाने धारदार वस्तू किंवा कॉटन स्वॅब वापरून कानाला इजा करू नका.